ΑΙΤΙΑ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

Ο σαλπιγγικός παράγοντας, δηλαδή η περιορισμένη ή καθόλου διαβατότητα των σαλπίγγων είναι η κυριότερη αιτία υπογονιμότητας. Καθώς οι σάλπιγγες είναι ο χώρος που το σπερματοζωάριο θα συναντήσει το ωάριο όταν αυτές δεν είναι βατές δεν επιτυγχάνεται γονιμοποίηση ή εάν γίνει μπορεί να καταλήξει σε σαλπιγγική (έκτοπη) κύηση.

Απόφραξη των σαλπίγγων μπορεί να προκληθεί από λοιμώξεις στις σάλπιγγες από τραυματισμό στην περιοχή, από συμφύσεις, από ενδομητρίωση ή από μια έκτοπη κύηση (εξωμήτρια κύηση).

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πως οι γυναίκες αποκτούν το πρώτο τους παιδί σε μεγαλύτερη ηλικία σε σχέση με παλαιότερα χρόνια, για διάφορους λόγους (οικονομική δυσχέρεια, καριέρα, σπουδές κλπ). Αυτό έχει ως συνέπεια να έχει αυξηθεί το ποσοστό των ζευγαριών που θα καταφύγουν στη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Σύμφωνα με μελέτες, φαίνεται ότι η καλύτερη αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας είναι μεταξύ 24-30 ετών. Μετά τα 30 έτη, η γονιμότητα αρχίζει και μειώνεται σταδιακά, ενώ μετά τα 35 έτη η μείωση της γονιμότητας γίνεται ακόμη πιο αισθητή με τα αποθέματα των ωοθυλακίων να μειώνεται.

Μετά την ηλικία των 40 ετών, οι πιθανότητες αποβολής και ανωμαλιών είναι αυξημένες, διότι η ποιότητα του ωαρίου που απελευθερώνεται χειροτερεύει.

Τέλος, μετά την ηλικία των 45 ετών η επίτευξη φυσιολογικής κύησης είναι από δύσκολη έως σπάνια.
Οι γυναίκες που πρόκειται να ενταχτούν σε πρόγραμμα εξωσωματικής γονιμοποίησης με χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, πρέπει να γνωρίζουν πως όσο αυξάνεται η ηλικία, το ποσοστό ανταπόκρισης στην φαρμακευτική αγωγή μειώνεται, με αποτέλεσμα να έχουμε μειωμένη παραγωγή ωοθυλακίων και φτωχότερη ποιότητα ωαρίων, καθώς και ότι τα ποσοστά κυήσεων είναι σαφώς χαμηλότερα.

Χωρίς ωοθυλακιορρηξία, δεν υπάρχει σύλληψη. Οι σταθεροί μηνιαίοι έμμηνοι κύκλοι ισοδυναμούν συνήθως  με την ωοθυλακιορρηξία. Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, η υποθαλαμικός υπογοναδισμός, η ανεπάρκεια ωχρινικής φάσης καθώς και προβλήματα με τη θυρεοειδική λειτουργία ή  την  προλακτίνη μπορεί να επηρεάσουν την ωοθυλακιορρηξία.

Η ωοθυλακιορρηξία θα είναι επαρκής στις περισσότερες γυναίκες στην ηλικία των 40 ακόμη και 50 ετών, ωστόσο, κρίσιμη θεωρείται η ποιότητα των ωαρίων που απελευθερώνονται.

Οι γυναίκες μικρότερης ηλικίας που δεν έχουν σταθερή ωοθυλακιορρηξία μπορούν συνήθως να υποβληθούν σε πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας είτε με από του στόματος φαρμακευτική αγωγή είτε με ενέσιμα φάρμακα γονιμότητας.

Διαταραχές ωοθυλακιορρηξίας μπορεί να προκαλέσουν το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, Υποθαλαμικό Υπογοναδισμό, Ανεπάρκεια Ωχρινικής Φάσης καθώς και προβλήματα με τη θυρεοειδική λειτουργία ή την προλακτίνη ή ακόμη και γενετικά νοσήματα.

Τα ινομυώματα, οι πολύποδες, οι συμφύσεις του ενδομητρίου από προηγούμενη χειρουργική επέμβαση είναι ορισμένες καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν παραμόρφωση της μήτρας και του τοιχώματος της, με αποτέλεσμα την αποτυχία εμφύτευσης του εμβρύου. Πιο συγκεκριμένα:

1. Ινομυώματα της μήτρας
Τα ινομυώματα της μήτρας (λειομυώματα ή μυώματα) είναι καλοήθεις (μη καρκινικοί) όγκοι από λείους μύες που συνήθως αναπτύσσονται μέσα στα τοιχώματα της μήτρας. Τα ινομυώματα μπορεί να προκαλέσουν έντονη ροή της εμμήνου ρύσεως, άλγος στην πύελο από πίεση ενδοπυελικών οργάνων καθώς και άλγος στην ουροδόχο κύστη και στο έντερο. Ανάλογα με τη θέση τους, το μέγεθος και τον ρυθμό ανάπτυξης, τα ινομυώματα μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη σύλληψη και την κύηση.

2. Πολύποδες του ενδομητρίου
Πολλές γυναίκες αναπτύσσουν πολύποδες, αλλά ενδέχεται να μην εμφανίζουν συμπτώματα και να μην το καταλάβουν ποτέ, εκτός εάν υποβληθούν σε γυναικολογικό υπερηχογράφημα. Είναι πολύ συχνοί σε γυναίκες ηλικίας 30 και 40 ετών και μπορούν, πιθανώς, να προκαλέσουν υπογονιμότητα.

3. Ουλώδης σύμφυση στη μήτρα
Ορισμένες φορές, ιδιαίτερα μετά από μια διαδικασία διαστολής και απόξεσης, μια γυναίκα μπορεί να αναπτύξει συμφύσεις στην κοιλότητα της μήτρας. Εάν υπάρχουν αρκετά σοβαρές συμφύσεις, πρόκειται για το σύνδρομο Asherman. Ο συγκεκριμένος τύπος συμφύσεων ενδέχεται να καταστήσει δύσκολη ή αδύνατη την εμφύτευση ενός εμβρύου στη μήτρα.

Ορισμένοι ασθενείς φέρουν γενετικές νόσους που μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα, όπως το Σύνδρομο Εύθραυστου Χ.

Ορισμένες γυναίκες (και άνδρες) μπορούν να εμφανίζουν αναδιατάξεις των χρωμοσωμάτων τους, με αποτέλεσμα την παρουσία μη φυσιολογικών χρωμοσωμάτων στα ωάρια και τα σπερματοζωάρια, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αλλεπάλληλες αποβολές ή υπογονιμότητα.

Αν και αυτά τα προβλήματα θεωρούνται σπάνια, ωστόσο υπάρχουν.

Πρόκειται για μια νόσο που εμφανίζεται κατά την περίοδο της αναπαραγωγικής ικανότητας των γυναικών και η οποία σχετίζεται στενά με την υπογονιμότητα.

Με τον όρο ενδομητρίωση εννοούμε την πάθηση κατά την οποία ιστός του ενδομητρίου, δηλαδή ο ιστός της μήτρας που υπό φυσιολογικές συνθήκες καλύπτει το εσωτερικό της τοίχωμα (ενδομήτριο), εγκαθίσταται και αναπτύσσεται σε όργανα εκτός αυτού. Ενδομητρίωση μπορεί να αναπτυχθεί στις ωοθήκες, στις σάλπιγγες, στο μυομήτριο, στο έντερο και σε άλλους ιστούς της πυέλου.

Εμφανίζεται σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και εκτός από τις δυσκολίες που μπορεί να προκαλεί στην καθημερινότητά τους (έντονοι πόνοι περιόδου, πόνοι κατά την επαφή, πόνοι στο έντερο κ.λ.π.), σχετίζεται στενά με την υπογονιμότητα.

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS), που παρατηρείται σε έως και 10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας, είναι μια συχνά διαγνωσμένη διαταραχή του ενδοκρινικού συστήματος και αποτελεί μια από τις αιτίες υπογονιμότητας.
Στο σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, οι γυναίκες παράγουν υψηλό επίπεδο ανδρογόνων (οι γυναίκες συνήθως παράγουν ανδρικές ορμόνες, αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο).
Αυτή η ορμονική διαταραχή επηρεάζει τη φυσιολογική ωοθυλακιορρηξία και έχει επίσης ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλαπλών άωρων ωαρίων που δίνουν τη χαρακτηριστική εικόνα στο υπερηχογράφημα.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου μπορεί να περιλαμβάνουν την εμφάνιση υπερβολικής τριχοφυΐας στο πρόσωπο ή το σώμα.

Ορισμένες φορές, η έλλειψη σταθερών κύκλων εμμήνου ρύσεως είναι το μόνο σύμπτωμα.

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται συχνά από αντίσταση στην ινσουλίνη, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνια προβλήματα, όπως καρδιακές παθήσεις, διαβήτη και υψηλή χοληστερόλη.

Ενώ δεν υπάρχει θεραπεία για το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, τα συμπτώματά του μπορούν να αντιμετωπιστούν, επιτρέποντας στις γυναίκες με αυτή την πάθηση να έχουν επιτυχείς κυήσεις και μακροχρόνια καλή υγεία.

Παχυσαρκία

Πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι παχύσαρκες γυναίκες μπορεί να έχουν πρόβλημα υπογονιμότητας. Επίσης, οι παχύσαρκες γυναίκες παρουσιάζουν αυξημένο ποσοστό αποβολών. Επίσης, υπέρβαρες γυναίκες που έχουν ενταθεί σε πρόγραμμα εξωσωματικής γονιμοποίησης εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά επιτυχίας σε σχέση με γυναίκες φυσιολογικού βάρους.

Αλκοόλ – Χρήση ουσιών

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το υπερβολικό κάπνισμα και η χρήση ναρκωτικών ουσιών ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα υπογονιμότητας.

Έκθεση σε ακτινοβολία και χημικές ουσίες

Η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ακτινοβολία (εργαζόμενοι ή ασθενείς), η χημειοθεραπεία, σχετίζονται με προβλήματα υπογονιμότητας. Επίσης η λανθασμένη χρήση φυτοφαρμάκων με χημικές ουσίες, όπως το DBCP, μπορεί να οδηγήσουν σε μια σειρά προβλημάτων υγείας, όπως η πρόωρη εμμηνόπαυση, που έχουν άμεση επίπτωση στη γονιμότητα.

Η διέλευση του φυσιολογικού σπέρματος από τους όρχεις στην εκσπερμάτιση ενδέχεται να παρεμποδίζεται από ένα φάσμα παθήσεων:

• Η απόφραξη του σπερματικού πόρου
• Η συγγενής απουσία του σπερματικού πόρου (Vas Deferens) (αποφρακτική αζωοσπερμία) στην οποία υπάρχει φυσιολογική παραγωγή σπέρματος στους όρχεις, χωρίς ωστόσο την ύπαρξη σπερματοζωαρίων στην εκσπερμάτιση
• Η απόφραξη μπορεί να οφείλεται σε λοίμωξη της επιδιδυμίδας, το τμήμα του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος στο οποίο αποθηκεύεται, ωριμάζει και μεταφέρεται το σπέρμα από τον σπερματικό πόρο στους όρχεις

Αντιμετώπιση αποφράξεων:

Η ροή του σπέρματος μπορεί να αποκατασταθεί μέσω χειρουργικής επέμβασης, όπως η ανάστροφη απολίνωση των σπερματικών σπόρων

Άλλες επιτυχείς θεραπείες για την ανδρική υπογονιμότητα περιλαμβάνουν μια απλή διαδικασία αναρρόφησης δια βελόνης (διαδερμική αναρρόφηση σπέρματος από την επιδιδυμίδα ή PESA) που συχνά οδηγεί στην παραγωγή επαρκούς ποσότητας σπέρματος για την επίτευξη εξωσωματικής γονιμοποίησης, αν και συνήθως η ποσότητα επαρκεί μόνο για έναν κύκλο IVF.

Εναλλακτικά, μπορεί να πραγματοποιηθεί χειρουργική επέμβαση MESA (μικροχειρουργική αναρρόφηση σπερματοζωαρίων από την επιδιδυμίδα), από την οποία παράγονται πολλά φιαλίδια χρήσιμου σπέρματος.

Όταν υπάρχει χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων, είτε μέσω εκσπερμάτισης είτε με αναρρόφηση δια βελόνας ή με βιοψία, η ιδανική θεραπεία θεωρείται ότι είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) με ενδοκυτταροπλασματική σπερματέγχυση (ICSI), μια εργαστηριακή διαδικασία στην οποία εγχέονται μεμονωμένα σπερματοζωάρια σε ένα ωάριο, το οποίο βελτιστοποιεί τη δυνατότητα γονιμοποίησης.

Η κιρσοκήλη είναι ένας τύπος κιρσώδους φλέβας στο όσχεο.

Λόγω μιας κατά τα άλλα ακίνδυνης, ανατομικής ανεπάρκειας στις φλέβες στις οποίες μεταφέρεται αίμα προς και από τους όρχεις, η ροή του αίματος διακόπτεται και παρατηρείται διόγκωση και επιμήκυνση των φλεβών.

Το αίμα που μεταφέρεται σε αυτές τις φλέβες μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία του οσχέου, επηρεάζοντας αρνητικά την παραγωγή σπέρματος.

Θεραπεία της κιρσοκήλης:

Η κιρσοκήλη μπορεί να αντιμετωπιστεί με περίδεση ή απολίνωση των παθολογικά διογκωμένων φλεβών.

Η συγκεκριμένη χειρουργική επέμβαση φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματική στους άνδρες με παρουσία κιρσοκήλης σημαντικού μεγέθους.

Σε αυτή τη χειρουργική επέμβαση, περίπου τα δύο τρίτα των ασθενών θα παρουσιάσουν κάποια βελτίωση στην ποιότητα του σπέρματος.

Η εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί επίσης να συνιστάται σε αυτή την περίπτωση.

Άνδρες με ιδιαίτερα ανεπαρκή παραγωγή σπερματοζωαρίων στους όρχεις και απουσία σπερματοζωαρίων στην εκσπερμάτιση συχνά παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα FSH στο αίμα και μερικές φορές χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης.

Συχνές καταστάσεις αποτελούν το μικρό μέγεθος των όρχεων και η ανεπάρκεια των όρχεων.

Η βιοψία των όρχεων ή η χαρτογράφηση των όρχεων είναι διαγνωστικές διαδικασίες που αξιολογούν την έκταση της ανδρικής υπογονιμότητας, κατά τις οποίες καθορίζεται η ύπαρξη σπερματοζωαρίων στους όρχεις.

Το Clomid μπορεί να διεγείρει τις ορμόνες που ευθύνονται για την παραγωγή σπέρματος.

Ο αριθμός των σπερματοζωαρίων αναλύεται εκ νέου 3-6 μήνες μετά την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής για να αξιολογηθεί τυχόν βελτίωση της παραγωγής σπέρματος.

Σύνδρομο απλασίας του σπερµατικού επιθηλίου (Sertoli Cell Only):

Σε αυτή τη σπάνια κατάσταση ανδρικής υπογονιμότητας, παρατηρείται πλήρης απουσία των σπερματοκυττάρων.

Για όσους επιθυμούν να τεκνοποιήσουν, η δωρεά σπέρματος είναι η μόνη συνιστώμενη επιλογή.

Θεραπεία μη αποφρακτικής αζωοσπερμίας:

Εάν κατά τη βιοψία διαπιστωθεί η ύπαρξη σπερματοζωαρίων στους όρχεις, αυτή η κατάσταση αντιμετωπίζεται με τη μέθοδο TESE ή θεραπεία υπογονιμότητας με βιοψία όρχεων, όπου λαμβάνεται ένα μικρό δείγμα ιστού από έναν ή και τους δύο όρχεις για λήψη σπέρματος προς εξωσωματική γονιμοποίηση με θεραπεία ICSI.

Ανάλογα με την ποσότητα του σπέρματος που λαμβάνεται, αυτή η θεραπεία μπορεί να είναι επιτυχής.

Εάν διαπιστώνεται μικρή μείωση του αριθμού ή της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων στον άνδρα, ένας ουρολόγος μπορεί να συνταγογραφήσει το Clomid, ένα χάπι για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας που χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία γυναικών χωρίς ωοθυλακιορρηξία.